Tydzień Filmu Niemieckiego 2022 w Opolu

Stałym gościem jest tu Bruno, który uważnie obserwuje Daniela i wkrótce okaże się, że jest jego bliskim sąsiadem. Uwagi, jakie czyni pomiędzy jedną i drugą rozmową telefoniczną filmowego celebryty, zaczynają wytracać aktora z równowagi i zmuszą go do poważnej rozmowy, która zaburzy jego przekonanie o własnej świetności i zaważy nad przyszłym życiem.

Kameralny film wyreżyserowany przez niemiecko-hiszpańskiego aktora Daniela Brühla, znanego także polskim widzom z komedii „Good Bye, Lenin”, to nie tylko przewrotna opowieść o współczesnych zagrożeniach, lecz także pełna humoru i dystansu konfrontacja tego twórcy z własnym wizerunkiem. Wspaniale zagrany i bazujący na inteligentnym scenariuszu Daniela Kehlmanna film dotyka też ważnych i aktualnych nie tylko w Niemczech tematów: gentryfikacji, niegasnącego konfliktu pomiędzy wschodnimi i zachodnimi Niemcami, poczucia krzywdy, jaką ciągle odczuwają ci pierwsi – ofiary zjednoczenia i poczucia wyższości, jakiej nie udaje się ukryć przybyszom z Zachodu. Narastająca frustracja rodzi chęć odwetu. Filmowy Bruno przeprowadza go w bardzo subtelny sposób.

Tytułowy bohater jest filologiem, który pracuje jako specjalista od reklamy w berlińskiej firmie tytoniowej. Wolny czas spędza w barach, kawiarniach i nocnych lokalach, wśród upadłych kobiet, niespełnionych artystów i wszelkiej maści społecznych wyrzutków, jakich można było spotkać w Republice Weimarskiej w złotych latach 20. i 30. Jedynym wyjątkiem wśród tej grupy jest Labude, przyjaciel korzystający bez skrupułów z ojcowskiego majątku, który z pasją pracuje nad rozprawą habilitacyjną o Lessingu. Życiowym mottem Fabiana jest dystans do świata i ludzi, obojętność wobec pokusy, jaką jest dążenie do osiągnięcia wysokiej pozycji społecznej lub towarzyskiej czy majątku. Ta dekadencka postawa będzie miała swoje konsekwencje.

Film Dominika Grafa, choć kręcony na podstawie historycznej książki, nie jest filmem kostiumowym, raczej współczesnym obrazem, którego bohaterowie lubią zaglądać do sklepów vintage. Jest ponadczasową opowieścią o powtarzającej się co jakiś czas historii i o tych samych emocjach, które niezmiennie towarzyszą społecznym procesom. Widać to także w filmowej formie, na którą składają się czarno-białe zdjęcia, archiwalne materiały, fragmenty starych, niemych filmów, ujęcia zrealizowanie na ziarnistej ośmiomilimetrowej taśmie czy wreszcie w najnowszej technologii HD. Film Grafa jest też hołdem złożonym Berlinowi oraz jego niezwykłej i ciągle uwodzicielskiej, dekadenckiej atmosferze.

Związkowi Asli z młodym Arabem ostro sprzeciwia się matka dziewczyny, jednak para postanawia pokonać tę przeszkodę i zawiera małżeństwo w tajemnicy przed nią. Wkrótce Saaed zaczyna znikać z domu, najpierw na krótko, potem na coraz dłużej. Nie wyjaśnia swojego zachowania, wymaga zaufania i zapewnia o uczuciach. Kiedy pewnego razu jego nieobecność przedłuża się, zaniepokojona Asli decyduje się odwiedzić jego rodzinę w Libanie. Wszyscy są bardzo serdeczni i otwarci, a ich styl życia nie odbiega od zachodnich standardów. Są zdziwieni, że żona Saaeda nie wie, gdzie on przebywa. Asli dostaje wkrótce wiadomość od męża, z USA.

Reżyserka filmu, Anne Zohra Berrached opowiada historię, którą znamy z niezliczonych medialnych relacji, ale przedstawia ją z nietypowego punktu widzenia i stawia jednocześnie ważne oraz bardzo aktualne pytania. Na ile znamy osoby, które są nam najbliższe i czy jest się współodpowiedzialnym za czyny członka najbliższej rodziny? Gdzie i czy w ogóle można wyznaczyć granicę lojalności wobec bliskich i wreszcie czy ważniejsza jest odpowiedzialność za rodzinę, czy też za społeczeństwo i świat, w którym żyjemy.

Po latach dostaje wreszcie awans na kierownicze stanowisko. Niestety nowe zadania przerastają jego kompetencje, ale nie te zawodowe tylko ludzkie. Nie jest w stanie zaakceptować nieuczciwych praktyk i chce być lojalny wobec kolegów. Nie są to jednak cechy pożądane w świecie, gdzie kapitalistyczne stosunki obejmują nie tylko relacje pracownicze, ale też społeczne. Zawodowa degradacja Rainera zachwieje podstawami egzystencji jego rodziny. A to z kolei wpłynie na wzajemne relacje jej członków, szczególnie ojca z dorastającą córką.

Mira Maariel Meyer kreśli w swoim filmie obraz brutalnego współczesnego kapitalizmu, który coraz bardziej niszczy społeczne więzi i demoralizuje przyzwoitych ludzi, a innym pozwala bez skrupułów wykorzystywać uprzywilejowaną pozycję, w jakiej się znaleźli. Ale reżyserka mierzy się także z ciągle obowiązującym wizerunkiem mężczyzny jako głowy rodziny, którego powinnością jest zadbać o jej los i który nie może przyznać się do porażki, ani pokazać słabości. Frustracja i zwątpienie jak tytułowe nasiona przyniosą swoje niechlubne plony.

Lata 80., kiedy rozgrywa się akcja filmu, to w Szwajcarii czasy niepokojów społecznych i walki o prawa kobiet. Jedną z aktywistek jest prawniczka, Barbara Hug, która nie tylko walczy o uwolnienie aresztowanych na protestach działaczek, ale też wykorzystuje salę sadową jako polityczną trybunę do prezentowania swoich wolnościowych poglądów. Walter Stürm, „król ucieczek”, którego obrony się podejmuje, kiedy ten ogłasza głodówkę w proteście przeciwko osadzeniu w izolacji, staje się dla niej symbolem oporu. Jego popularność może pomóc w osiągnięciu politycznych celów, o które sama walczy.

Przewrotnie nawiązujący do filmów o szarmanckich włamywaczach czy inteligentach-złodziejach obraz Olivera Rihsa podejmuje jeden z wątków historii walki Szwajcarek o równe prawa, które zostały im przyznane dopiero w 1990 roku. Film podejmuje również ważne i bardzo aktualne także dzisiaj kwestie: czym jest w patriarchalnym świecie wolność dla mężczyzny, a czym dla kobiety i czy cel uświęca środki oraz dopuszcza wszelkie sojusze.

Xhafer doświadcza niechęci teściów przy każdym spotkaniu i odczucie to przekłada się na jego relacje z innymi, w szczególności z kolegami w pracy. Uważa, że przy nowym projekcie został celowo usunięty z listy mailingowej, innym razem ktoś wprowadził go w błąd, aby nie mógł wygłosić przygotowanego referatu, ktoś inny z kolei zablokował mu dostęp do danych badawczych. Wszystkie te przypadki są dowodem mobbingu, którego przyczyną, jak sądzi, jest jego pochodzenie. Kiedy pewnego dnia na bramie ogrodzenia swojego domu znajduje nieżywego szczura, postanawia działać.

Znakomity film Visara Moriny, który, podobnie jak jego bohater pochodzi z Kosowa, to opowieść o doświadczeniu emigracji i uczuciach, jakie zwykle mu towarzyszą: stracie, odrzuceniu, braku bezpieczeństwa i społecznej akceptacji czy alienacji. Xhafer jest przeciwieństwem typowego emigranta: osiągnął sukces i stał się zasymilowanym członkiem nowego społeczeństwa. Jednak negatywne emocje ciągle towarzyszą mu w codziennym życiu. Twórcy filmu stawiają ważne pytanie o to, w jakim stopniu udana integracja zależy od warunków, jakie stwarza polityka społeczna danego państwa, a na ile od subiektywnych uczuć i wrażliwości imigranta.

Dla lojalnego obywatela, jakim jest Franz Walter, nie stanowi to większego problemu, zobowiązanie do współpracy podpisuje niemal w przelocie. Pierwszym zadaniem, jakie otrzymuje, jest skłonienie do powrotu do NRD piłkarza grającego w hamburskim klubie, któremu udało się uciec na zachód. Metody, jakimi posługują się koledzy ze służb, to dobrze znane także dzisiaj działania: prowokacje, fałszywe oskarżenia, ingerencja w życie prywatne. Kiedy stawką staje się życie żony futbolisty, Walter postanawia się wycofać.

Reżyserka nie zdradza, co skłania bohatera filmu do podjęcia decyzji o współpracy ze STASI: stojąca przed nim kariera, wygodne i w miarę luksusowe, jak na NRD, warunki życia czy też wiara w słuszność państwowej polityki. Być może złożyły się na nią wszystkie trzy elementy. Scenariusz filmu oparty jest na prawdziwym przypadku oskarżenia o szpiegostwo NRD-owskiego inżyniera Wernera Teske, straconego w 1981 roku, ostatniej ofiary autokratycznego państwa. Franziska Stünkel zrealizowała nie tylko kolejny obraz odnoszący się do niedawnej niemieckiej historii, ale także przejmujący dramat o uwikłaniu jednostki w przestępczą działalność państwa i konsekwencjach jakie musi z tego powodu ponieść.