Tydzień Filmu Niemieckiego w Opolu 2024

Carla Nowak jest młodą i zaangażowaną nauczycielką w berlińskim gimnazjum. Podczas lekcji, którą prowadzi, jeden z uczniów zostaje wywołany z klasy, ponieważ jest podejrzany o kradzież pieniędzy. Chłopak jest synem tureckich emigrantów i nie przyznaje się do winy. Carla jest zbulwersowana sposobem, w jaki bezpodstawnie oskarża się jej ucznia i postanawia sama odkryć prawdę. W pokoju nauczycielskim, w osobistych rzeczach zostawia pieniądze i włączoną w komputerze kamerę z zamiarem nagrania złodzieja. Działając w dobrej wierze, Carla nie jest w stanie przewidzieć konsekwencji, jakie spadną nie tylko na nią, ale i na całą szkolną społeczność.

Film İlkera Çataka, reżysera o tureckich korzeniach, z bohaterką pochodzącą z Polski, jak w zwierciadle odbija obraz niemieckiego, wielokulturowego społeczeństwa i pokazuje, z jakimi problemami mierzy się dzisiejsza demokracja. Szkoła ze swoją hierarchiczną strukturą, rywalizacją, uprzedzeniami i zagrożeniami staje się modelem, za pomocą którego reżyser prezentuje najważniejsze tematy publicznej debaty: sprawiedliwość, odpowiedzialność, manipulacja, rasizm czy zasady moralne. Pokój nauczycielski zdobył w tym roku 5 Niemieckich Nagród Filmowych w najważniejszych kategoriach, w tym dla najlepszego filmu, jest też niemieckim kandydatem do Oscara.

Nagrody i wyróżnienia: Nagroda CICAE Art Cinema, Nagroda Label Europa Cinemas, Berlinale 2023, Niemiecka Nagroda Filmowa 2023 dla Najlepszego Filmu, Najlepszego Reżysera (İlker Çatak), za Najlepszy Scenariusz (Johannes Duncker, İlker Çatak), dla Najlepszej Aktorki (Leonie Benesch) i za najlepszy montaż (Gesa Jäger). 

Hirayama jest samotnym sześćdziesięciolatkiem, który sprząta toalety publiczne w tokijskiej dzielnicy Shibuya. Kamera z uwagą przygląda się jego codziennym rytuałom: porannemu przygotowywaniu się do wyjścia, wykonywanej z niezwykłą starannością pracy, wizytom w miejskiej łaźni, popularnej jadłodajni czy ulubionym antykwariacie. Jak na człowieka, który wykonuje tak prozaiczną, uważaną z reguły za najgorszą z możliwych, pracę, bohater najnowszego filmu Wendersa ma nietypowe zainteresowania: czyta dobrą, choć nie najnowszą literaturę, w samochodzie słucha muzyki z lat 60. i 70. ze starych kaset magnetofonowych, a południową przerwę w pracy wykorzystuje na fotografowanie. Gotowe zdjęcia, niczym prawdziwy artysta, poddaje bezlitosnej selekcji i gromadzi w prywatnym archiwum. Sympatię budzi też jego kolekcja sadzonek drzew, jakie znajduje w parku, a później w domu troskliwie pielęgnuje. Z kilku migawek, które są drobnym zakłóceniem codziennej rutyny i odnoszą się do przeszłości Hirayamy, domyślamy się, że życie miejskiego eremity to jego świadomy wybór, a celebracja codzienności czyni go szczęśliwym, kochającym świat i ludzi człowiekiem.

Wim Wenders, który w swoich ostatnich filmach chętnie sięgał po formę dokumentalną, nakręcił tym razem fabułę bardzo przypominającą dokument. Obok Hirayamy drugim, równie ważnym bohaterem filmu jest japońska stolica, a tokijskie toalety, które oglądamy w tym niecodziennym portrecie miasta, to prawdziwe dzieła sztuki zaprojektowane przez znanych architektów.

„…czy będę mogła się z Panem spotkać, kiedy przyjadę do Zurychu w niedzielę (w najbliższą niedzielę). Mogłabym zostać dwa, trzy lub cztery dni i bez specjalnych przemyśleń, mam nadzieję, że Pan też by sobie tego życzył. (…) Byłoby miło, ale pewnie proszę o zbyt wiele.” – pisała Ingeborg Bachmann do Maxa Frischa w odpowiedzi na jego więcej niż przychylną reakcję po emisji słuchowiska Dobry Bóg z Manhattanu. Tak zaczyna się znajomość, która przerodziła się w intymną relację. Margarethe von Trotta opowiada o tym związku z punktu widzenia pisarki. Wzajemna fascynacja dwójki wybitnych literackich osobowości nie przełożyła się niestety na harmonijne współżycie. Ingeborg Bachmann w momencie poznania Frischa była w pisarskim świecie docenianą i hołubioną gwiazdą, przyciągała uwagę urodą i poetyckim talentem, lubiła podróżować i zmieniać miejsca zamieszkania. Autor „Homo Fabera” z kolei nie czuł się zbyt dobrze poza rodzinnym Zurychem i swojskim patriarchalnym światem. To tam chciał zwabić swoją ukochaną poetkę i uczynić z ich związku „literacki materiał”.

Choć w ubiegłym roku wydawnictwo Suhrkamp opublikowało korespondencję dwójki pisarzy, to nie ona stała się podstawą scenariusza. Margarethe von Trotta sięgnęła po listy, zapisy snów i notatki z czasów choroby Bachmann po rozstaniu z Frischem. Wydane pod tytułem Male oscuro szkice, oddają stan psychiczny ich autorki i rzucają światło nie tylko na nieudaną relację, ale także przenikanie się życia i twórczości jednej z największych pisarek języka niemieckiego.

Alexander Hoffmann, młody i ambitny etnolog, poznaje podczas wystawy kolonialnej w Berlinie w 1896 roku młodą dziewczynę z afrykańskiego plemienia Herrero. Jego przedstawiciele mają spotkać się z cesarzem, aby negocjować warunki współżycia na skolonizowanych przez Niemcy terenach, a Kezia przyjechała z nimi jako tłumaczka. W oczekiwaniu na audiencję berliński naukowiec poddaje Afrykańczyków upokarzającym pomiarom czaszki, chcąc dowieść, że propagowane przez innych badaczy idee o różnicach rasowych są nieprawdziwe. Piękna i rezolutna Kezia przypadła Aleksandrowi tak bardzo do gustu, że postanawia kontynuować swoją pracę w Afryce. Ponieważ misja przedstawicieli Herero nie przyniosła oczekiwanych rezultatów, w kolonii wybucha powstanie. Do jego stłumienia cesarz wysyła wojsko. Z żołnierzami na czarny ląd wyrusza również ekspedycja Hoffmanna.

Lars Kraume, reżyser znany polskim widzom choćby z takich filmów jak Milcząca rewolucja czy Fritz Bauer kontra państwo, tym razem sięga do tragicznej i nadal mało znanej kolonialnej historii Niemiec. W latach 1904-1908 na terenach należących dziś do Namibii wojska cesarskie dopuściły się pierwszego ludobójstwa w XX wieku, eksterminując prawie 60 tys. osób z ludów Herero i Nama. To w Niemieckiej Afryce Południowo-Zachodniej powstały też pierwsze obozy koncentracyjne, a plonem „misji badawczych” niemieckich naukowców są m.in. eksponaty znajdujące się w otwartym nie tak dawno w Berlinie Forum-Humboldta.

Pewnego dnia na podwórku starej berlińskiej kamienicy pojawia się szklany kontener, biuro nowego administratora nieruchomości. Z tego strategicznego miejsca może on nie tylko wykonywać pracę zarządcy, ale też obserwować mieszkańców domu. Jego lokatorzy to wielokulturowa i różnorodna społeczność: nauczyciel, informatyczka, pochodzący z Dagestanu artysta, właściciel małej piekarni, muzyk czy Libanka pracująca w korporacji. Nowe porządki, jakie próbuje zaprowadzić administrator, a także pojawiające się pogłoski o planowanej „restrukturyzacji” kamienicy wywołują zaniepokojenie i sprzeciw. Stan niepewności potęguje wkroczenie policji, która nie podając powodu, nie tylko zamyka ulicę, ale także zabrania mieszkańcom opuszczania domu. Przyjazne do tej pory międzysąsiedzkie relacje zaczynają kruszyć się w obliczu narastającego zagrożenia.

Asli Özge porusza w swoim filmie społeczne problemy, z którymi mierzą się współczesne społeczeństwa wielu europejskich krajów: niepewność egzystencji, niesprecyzowane, podsycane przez teorie spiskowe zagrożenia, rasizm i ksenofobia, gentryfikacja dzielnic mieszkalnych, polaryzacja i wzajemna niechęć, a co za tym idzie niszczenie międzyludzkich więzi. Reżyserka na przykładzie niewielkiej, zamkniętej grupy bezbłędnie wychwytuje sposoby manipulacji i obnaża mechanizmy, jakie nimi rządzą.

Josse wraz z rodzicami i dwoma starszymi braćmi mieszka w willi znajdującej się na terenie kliniki psychiatrycznej w Szlezwiku-Holsztynie. Jego ojciec jest dyrektorem tego szpitala, a pacjenci, którymi się opiekuje, są kolejnymi nieformalnymi członkami rodziny. Historia dorastania i wchodzenia w dorosłość w nietypowym środowisku i rodzinie, jest słodko-gorzką opowieścią o trudnych wzajemnych relacjach. Matka żyje wspomnieniami z młodości spędzonej we Włoszech, ojciec nawiązuje romans, bracia izolują się od świata w swoich pokojach, a Josse szuka bliskości w kontaktach z pacjentami, którzy zdają się lepiej niż rodzice rozumieć jego potrzeby. Normy społeczne uchodzące powszechnie za poprawne wcale nie są tak oczywiste, jeśli spojrzeć na nie oczami osób uznanych za psychicznie chore, którym taka diagnoza pozwala na kłopotliwą szczerość, zaskakującą niekiedy bezpośredniość czy dziecięcą naiwność.

Film Sonji Heiss jest ekranizacją bestsellerowej, autobiograficznej książki aktora i pisarza Joachima Meyerhoffa. Autor opisując swoje dwudziestoletnie dorastanie skupia się nie tylko na ważnych etapach tego procesu, ale też przygląda się swojemu ojcu. Odnoszący zawodowe sukcesy i wyposażony w teoretyczną wiedzę psychoterapeuta, nie radzi sobie w praktycznym zastosowaniu jej we własnej rodzinie. Sonja Heiss rozbudowuje ten intymny portret, dodając, że chciała pokazać, jak może funkcjonować nieoprawnie funkcjonująca rodzina.